زندگی انسان از روزگاران پیش تاکنون، همواره آمیخته با رنج و دشواری بوده است...
مقدمه:
زندگی انسان از روزگاران پیش تاکنون، همواره آمیخته با رنج و دشواری بوده است؛ بر بعضی از این دشواریها غالب آمده و بر بعضی دیگر نتوانسته غلبه کند. در این حال پرسشهایی برای انسان پیش میآید؛
- اگر خدا منشاء خیر و خوبی است، جایگاه این بدیها کجاست؟؟
- آن همه رنج و درد چه خاستگاهی دارد؟ آیا میتوان توجیه کرد؟
- آیا میتوان دشواریها را به چشم خیر و نیکی دید؟
و معمای قضا و قدر؟ جبر و اختیار؟ و پرسشهای بسیار دیگر. بسیاری از عالمان و اندیشمندان به فراخور اندیشهی خود کوشیدهاند پاسخی برای آن بیابند. از سوی دیگر، مکتب وحی از همان آغاز، به این پرسشها پاسخ روشن داده است. پاسخهای وحیانی به این پرسشها مباحثی را پدید میآورد که در اصطلاح «عدل الهی» نام دارد.
عدل در پرتو نور عقل
همهی خردمندان جهان از ستم بیزارند. عدالت، آرمان همهی انسانهای پاکفطرت است. آنها حتی اگر بشنوند نسبت به دیگری ظلمی صورت گرفته، نیز ناراحت میشوند. در این حکم عقل همهی عقلای عالم مشترکاند؛ مومن و مشرک، مسلمان و کافر، پیرو هر مکتب و مذهب که باشند اقرار به صحت این اصول عقلی دارند.
اما در مورد خداوند بینیازی که خالق خردمندان است، اولین سوال اساسی این است که آیا میشود خودش نسبت به مخلوقاتش ستمکار باشد؟ و یا حتی میل و ارادهی ظلم داشته باشد و یا ستمگری و ستمگران را دوست بدارد؟؟؟
هیهات! هرگز چنین چیزی امکان ندارد!!
هیچ ظلمی در خداوند راه ندارد
خداوند بارها در کلام خود فرموده: «خداوند به هیچ وجه به مردم ظلم نمیکند، لیکن مردم خود بر خویشتن ستم میکنند»1
در آیات بسیار دیگر هم، ارادهی ستم به بندگان از جانب خدای بینیاز، منتفی دانسته شده است.2
علاوه بر این آیاتی که ذکر شده، آیات دیگری هم به صراحت به پرتو افشانی عدل در قیامت دلالت دارد. «... و مردمان آنچه را انجام دادهاند حاضر یابند و پروردگار تو به هیچکس ستم روا نمیکند.»3
انسان موحد عاقل، خدای خویش را در هر دو سرا عادل میداند وگرنه اعتقاد او به توحید و معاد خدشهدار میشود.
در کلامالله چنین آمده است که:
«هر تنبیه و عذابی، حاصل عملکرد بد خود ماست نه خدا»4
«هرکه با خود توشهی بد بیاورد، مثل همان را جزا میبیند.»5
«در آن روز ترازوی دادگری برپا میشود و به هیچ نفسی ستم نمیشود.»6
«به شما جز آنچه خود کردهاید، جزایی نمیدهند.»7
«کمترین ستمی در حق احدی روا نمیدارند.»8
با این همه آشکاری حکم عقل و آیات فراوان قرآن، آیا رواست که بدکاران، فعل قبیح خود را به خدا نسبت دهند؟ و در آن صورت، خدا هم به جهت کاری که خود مسئول آن است، آنها را عذاب کند؟
؟؟!!مگر نه اینکه با این ایدهی باطل، خدا را ظالم دانستهایم؟؟!!
خدای متعال از ظلم منزه است
به راحتی پیداست که شرک و کفر و ستم، عملکرد خود اشخاص است. و چشیدن عذاب بر آن عملکرد بد، استحقاق مشرکان و کافران و ظالمان است و هیچ ستمی در حق آنها نمیشود. و این (صرف نظر از فضل و عفو بیکران الهی) عین عدالت است. در آیات قرآن مسئلهی عدل خداوند سبحان همواره به صورت تنزیهی مطرح میشود؛ به معنای جامعتر، قرآن خداوند را از ظلم به مخلوقات منزه و مبرّا دانسته و دامن کبریایی او را از آلودگی به هر ستم و پلیدی و ارتکاب هر عمل قبیحی، پاک میداند.
منابع:
- یونس 44
- هود 101 – نحل 33 و 18 – توبه 7 – عنکبوت 40 – روم 9 – اعراف 160 – زخرف 76 – آل عمران 117
- کهف 49
- غافر 21
- انعام 160 – مومن 40 – فصلت 46
- انبیا 47
- یس 54
- غافر 17 – نحل 111 – بقره 281 – آل عمران 161 – جاثیه 22 – احقاف 19