از نشانه های خداوند این است که برای شما از جنس خودتان....
ازدواج
«از نشانه های خداوند این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در کنارشان بیارامید و میان شما و همسرانتان دوستی و مهربانی نهاد؛ همانا در این کار برای مردمی که بیندیشند نشانه ها و عبرت هاست.»1 پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در اسلام هیچ بنایی نزد خداوند، بزرگتر و محبوبتر از ازدواج بنا نشده است»2 و نیز فرمود: «ازدواج سنت من است و هرکس از این سنت زیبای الهی سر برتابد، از من نیست».3
این همه تأکید بر ازدواج در سخن خدا و سیره پیامبر، نشان از آن دارد که بی همسری دارای کراهت شدید است و بی توجهی به این دستور، فرد را از دایره دین دور می سازد. این آیه صریحاً همه را در موضوع ازدواج وظیفه مند میسازد: «مردان و زنان بیهمسر (مجرد) خود را ازدواج دهید و همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکار خویش را. چنانچه فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بی نیاز میکند؛ خداوند گشایش دهنده و داناست».4 وحشت از فقر نباید افراد را از ازدواج باز دارد؛ خداوند تضمین نموده از فضل خود آنان را بهره مند نماید.
استحکام بنای ازدواج به مهر و مودت و محبت است. پیدایش روابط عاطفی میان دو همسر، هم در تکوین و هم در تشریع مورد نظر خداوند متعال است که فرموده: «بین شما مودّت و محبت قرار داد» (جعل بينكم مودة و رحمة)5 تا در کنار هم احساس آرامش کنند. بنابراین، اصل در زندگی خانوادگی وجود فضایی آرام و محبت آمیز است و زن و شوهر باید سعی کنند که این مودت و آرامش را حفظ، بلکه تقویت نمایند و اگر گاهی مشکلات و اختلافهایی هم پیش آید، با تدبیر آن را برطرف نمایند که این بنیان متزلزل نشود که عواقب بسیار بدی خواهد داشت.
اسلام برای پیشگیری از متلاشی شدن زندگی مشترك خانوادگی، اصول و راهکارهایی را درنظر گرفته و توصیه مینماید که عبارت است از: اصل مشاوره و همفکری زوجین در امور زندگی، اصل سرپرستی و قیومیّت شوهر، اصل حکمیت برای رفع اختلاف در مواردی که دو نفر نتوانند خود مشکل را چاره جویی نمایند و اصل انعطاف پذیری و گذشت.
درباره موهبت مودت و رحمت که خداوند در آیه شریفه فرموده، بسیار سخن گفته شده است. مردی نزد پیامبر خدا آمد و گفت یا رسول الله! من از امر ازدواج به شگفت آمده ام؛ زیرا مرد و زنی که یکدیگر را ندیدهاند و نمیشناسند چون میان آنان پیمان و عقد ازدواج برقرار میشود و بعد با یکدیگر به صحبت مینشینند و یکدیگر را بیشتر درک مینمایند، چنان دوستی و محبتی بین آنها برقرار میگردد که از آن عظیم تر ممکن نیست؟!
پیامبر فرمودند: پایه ازدواج را خداوند سبحان در ذات و فطرت بشر قرار داده به طوری که نیاز به آن را در درون خویش احساس میکند، آنگاه به آیه ذیل استشهاد فرمود و آن را قرائت کرد: (وَ جَعَلَ بَيْنَكُم مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِقَومٍ يَتَفَكَّرون)6 خداوند بین شما (زنان و مردان) محبّتی خاص قرار داده و به یکدیگر مهربان نموده است. همانا در این امر نشانه ها و آیاتی است برای آنان که بیندیشند.
خداوند با اینکه مردان را در زندگی قیمومت بخشیده و سرپرستی و حفظ قوام زندگی زناشویی را به دست آنان سپرده و فرموده: مردان سرپرست و نگاهبان زنان هستند به خاطر بعضی برتریهایی که خدا قرار داده و به خاطر نفقاتی که از اموالشان می پردازند (الرّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النّساء بِمَا فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُم عَلى بعض و بما أَنْفَقُوا مِن اموالهم)7 اما همه گونه دستور به محبت و مهر را به آنان داده تا هرگز زنان فکر نکنند که مردانشان به آنان بی توجهاند و کانون خانواده سرد شود.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: از ویژگیهای اخلاق پیامبران، دوست داشتن زنان خویش بوده است» (مِنْ أَخلاق الانبياء حُبُّ النّساءِ).8 چنین میشود که بنای ازدواج نیمی از دین و نیمی از سعادت و نیمی از عبادت محسوب میگردد. به فرموده پیامبر (صلی الله علیه و آله): «کسی که ازدواج کند، نیمی از دین خود را (و احکامی را که بر دوش دارد) حفظ کرده است، پس به خدا پناه ببرد و استمداد جوید نسبت به نیمه دیگر آن»9 و «کسیکه با همسر منتخب خویش ازدواج کند، نیمی از سعادت و خوشبختی را درک کرده است و کسی که با همسر منتخب خویش ازدواج کند، نیمی از بندگی و اطاعت حضرت حق به وی داده شده است.»10
سبك زندگی
«با آنان به طور شایسته رفتار کنید»؛11 این آموزه قرآنی برای رفتار با همسران است. وقتی خانواده از پیوند دو مؤمن شکل گرفت، آن دو باید سبک زندگی خود را نیز همانند اصل ازدواج، بر اساس آموزه های وحی و سنت پیامبر و امامان تنظیم کنند. حتی اگر در شرایطی، ناخشنودی و کراهتی پیش آمد، قرآن توصیه میکند که شتابزده عمل نشود، چه بسا يك ناخشنودی مقدمه خیری بسیار گردد.12
قرآن اگرچه مردان را به حکمت هایی سرپرست و نگهبان بانوان قرار داده، ولی همه گونه آنها را به رعایت حقوق مادی و معنوی ایشان مأمور نموده است.13 پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از ازدواج حضرت علی و فاطمه (سلام الله علیهما) بر آنان وارد شد و برای دختر و دامادش تقسیم کار کرد. مدیریت خانه و کارهای خارج منزل را بر عهده علی (علیه السلام) گذاشت و فرمود کارهای داخل منزل به عهده فاطمه (سلام الله علیها) باشد؛14 نیز فرمود: «هر مردی که سفره غذا را بگسترد و زن و فرزندش را بخواند و غذا را با نام خدا شروع کند و با شکر خدا به پایان برساند، هنگامی که هنوز سفره برداشته نشده، خدا رحمت و آمرزش را بر آنان نازل فرماید.»15
در این سبک زندگی وظایف چنین است: مرد، هنگام ورود خانه با سلام وارد شود،16 به همسرش در امور خانه كمك كند (که در این صورت اجری هم سنگ شهدا و پاداشی عظیم خواهد داشت)؛17 خود و خانواده خود را از نافرمانی خدا که منجر به عذاب قیامت میشود، نگه دارد (قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا)18
امام صادق (علیه السلام) در توضیح این آیه به ابوبصیر فرمودند: «آنان را به چیزهایی فرمان ده که خدا آنان را به آن فرمان داده است و از چیزهایی بازشان دار که خدا آنها را نهی فرموده است. پس اگر فرمان تو را ببرند آنان را حفظ کرده ای و اگر نافرمانیت کنند، آنچه را که بر عهده تو بوده است، به انجام رسانیده ای».19
همچنین مرد باید خانواده خود را به نماز توصیه کند: «خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش» (وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا)20 پس از نزول این آیه، پیامبر در اوقات نماز به در خانه علی (علیه السلام) میرفت و ندا میداد: «نماز! رحمت خدا بر شما باد! خدا اراده فرمود هر ناپاکی را از شما اهل بیت دور کند و شما را پاکیزه گرداند، پاکیزه کردنی!»21
در موضوع تربیت فرزندان، پیامبر (صلی الله علیه و آله) والدینی را که کودکان خود را به اعمال خوب و عبادت تشویق نمیکنند، شدیداً سرزنش نموده و فرمودند: «وای بر فرزندان از دست پدرانشان که هیچ چیز از فرایض و احکام الهی را به آنها نمی آموزند و حتی ممکن است کودکان خودشان یاد بگیرند، ولی والدین مانع آنها شوند! این والدین به اندک کارهای دنیوی کودکان راضی میشوند و هیچ توجهی به اخلاق و معنویت آنها نمیکنند»22 و فرمود: «ما از کودکانمان وقتی که به پنج سالگی رسیدند میخواهیم نماز بخوانند، شما وقتی کودکانتان به هفت سالگی رسیدند، از آنها بخواهید که نماز بخوانند. ما به فرزندانمان دستور میدهیم که از هفت سالگی تا هر وقت از روز که طاقت می آورند روزه بگیرند؛ گاهی تا نصف روز می شود، گاهی بیشتر یا کمتر. پس وقتی که تشنگی و گرسنگی بر آنها فشار می آورد، میخورند تا بر روزه گرفتن عادت کنند و طاقت بیاورند، اما شما کودکان خود را از نه سالگی به روزه گرفتن وادار کنید تا هر وقت که میتوانند، روزه باشند و اگر تشنگی به آنها فشار آورد، افطارکنند.»23
درباره رابطه عاطفی و مهر بین زن و مرد پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «سخن مرد به همسرش که من تو را دوست دارم هرگز از دل او محونمی گردد»24 حضرت فاطمه (سلام الله علیها) نیز به همسرش میفرمود: «جان من فدای تو و حافظ تو، همواره با تو خواهم بود، در خوبی و راحتی و سختی و بلا»25 از آن سو، علی (علیه السلام) نیز عشق وافری به همسر خود فاطمه داشت، به گونه ای که در شهادت او فرمود: «صبرم کم شده و توان خویشتنداری برایم نمانده تا آنکه در خانه آخرت با تو باشم.»26
به بانوان توصیه شده هنگام بیرون رفتن شوهر از خانه او را بدرقه کنند و نیز هنگام ورود او به خانه به استقبال او آیند؛ بر مرد نیز لازم است هنگام ورود، سرزده و آهسته وارد خانه نشود، بلکه پیش از ورود به شکلی زن و فرزندان را از خود آگاه سازد و با سلام وارد شود.27
دیگر، هدیه دادن در مراسم شادی و روزهای عید و بازگشت از سفر است که در جلب محبّت همسر و فرزندان بسیار مؤثر است. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «به یکدیگر هدیه دهید تا محبّتها افزوده گردد و غبار کینه ها از دلها برود.»28 البته سخن در سبك زندگی اسلامی در این مختصر نگنجد که خود کتاب مستقلی می طلبد!
منابع:
1 روم: 21
2 من لایحضره الفقیه 3: 382
3 بحارالانوار 100: 220
4 نور: 32
5 اثنی عشری تفسیر 1: 282
6 نساء: 34
7 مکارم الاخلاق: 197
8 امالی شیخ طوسی: 518
9 مستدرک الوسائل 14: 154
10 بحارالانوار 100: 220
11 نساء: 19
12 همان مدرک
13 همان مدرک: 34
14 بحارالانوار 43: 86
15 وسائل الشیعه 16: 422
16 بحارالانوار 76: 158
17 همان مدرک، ج 101: 106
18 تحریم: 6
19 نورالثقلین 5: 372
20 طه: 132
21 نورالثقلین 3: 408
22 مستدرک الوساول 15: 164
23 کافی 3:5432
24 وسائل الشیعه 7: 10
25 نهج الحیاه، 145
26 نهج البلاغه: خطبه 202
27 بحارالانوار 76: 3
28 همان 75: 44