در راستای تعظیم مقام آن بزرگوار و بیان عظمت زیارتشان ...
روز بیست وسوم ماه ذی القعده، روز زیارت مخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) می باشد. لذا در راستای تعظیم مقام آن بزرگوار و بیان عظمت زیارتشان، به نوشیدن جرعه ای از بیکران معرفتشان بسنده می کنیم:
بهترین مولود
از يزيد بن سليط الزيدى نقل شده كه:
ما جماعتى بوديم که حضرت صادق (عليه السّلام) را در راه مكه ملاقات نمودیم. پس من به ایشان عرض كردم: پدر و مادرم فداى تو باد! شما ائمه طاهرین هستید و ليكن كسى را از مرگ چاره نيست؛ پس حديثی بفرمایید براى من كه به جانشين خود بگويم (يعنى اولاد خود)؛
آن جناب فرمود: «اينها فرزندان من هستند و اين سيد ايشان است (اشارۀ كرد به پسر خود موسى (عليهالسّلام)) و در او علم و حکمت و فهم و سخاوت و معرفت قرار دارد در آنچه مردم در امر دین به آن احتياج داشته باشند و در او حُسن خلق و نيكى همسايگى است و او درى است از درهاى حق تعالی و در او صفتى ديگر است که از همه این اوصاف بهتر می باشد.»
پس پدر من به ایشان عرض كرد: پدر و مادرم فدایتان! آن صفت چيست؟
فرمود: «حقتعالى از صُلب او، پناه اين امت و فریادرس آنها و علم و نور و فهم و حكمت را بيرون بياورد، بهترین فرزند و بهترین نوجوان ...»1
در این روایت، وجود مقدس امام صادق (علیه السلام) در معرفی شخص امام رضا (علیه السلام)، ایشان را «غوث و غیاث امت» تعریف نموده اند. یعنی آن حضرت هم پناه امت هستند، یعنی هر کس به ایشان رجوع کند در پناه و امنیت ایشان قرار میگیرد و هم فریادرس امت می باشند. شاید بتوان گفت: فریادرس امت یعنی اگر کسی به ایشان رجوع هم نکند باز در حمایت و حصن حصین ایشان قرار می گیرد و خود حضرت به گرفتاران توجه و عنایت دارند.
نکته دیگری که از فرمایش امام صادق (علیه السلام) دریافت می شود آن است که: با وجود تمام علامات امامت در امام کاظم (علیه السلام)، یک خصلت در شخص ایشان وجود دارد که از همه آن خصائص، برتر و بالاتر است و آن اینکه خداوند از صُلب او، غوث و غیاث این امت یعنی امام رضا (علیه السلام) را خارج میسازد. گویا بهترین و برترین خصلت امام کاظم (علیه السلام) آن است که ایشان پدر امام رضا (علیه السلام) می باشند.
و مطلب دیگر آن که حضرت امام صادق (علیه السلام) فرزند خود، امام رضا (علیه السلام) را بهترین و پر خیر و برکتترین مولود و نوجوان معرفی نموده اند.
پیرامون معرفی حجت های الاهی هر قدر هم که گفتگو شود، باز هم حقّ مقام و مرتبه ایشان رعایت نخواهد شد، حتی اگر از زبان مبارک خود ایشان بوده باشد، چرا که فرموده اند: (ما اهل بیت با شما مردم به اندازه عقولتان و میزان تحملتان سخن میگوییم.) «إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَنْبِيَاءِ أُمِرْنَا أَنْ نُكَلِّمَ النَّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِمْ»2
و اما زیارت آن حضرت
در بررسی کلمه «زیارت» در کتب لغت، به طور اختصار به معانی از قبیل قصد کردن، عدول، کجی و ... بر میخوریم. جالب توجه است که اطلاق زیارت نسبت به لقاء اولیاء و بزرگان، از آن جهت که این عمل، انحراف از جریان مادی و عدول از عالم طبیعی و توجه به روحانیت با حفظ جسمانیت می باشد، باعث جمع بین دو معنی "قصد کردن و عدول" می گردد!
لذا با توجه به این توضیحات، لغت «زیارت» به این معناست که مسیرت را باید به سمت مزور (زیارتشونده) کج و منحرف سازی و به سمت او عدول کنی.
لذا در ظاهر امر، زیارت امام رضا (علیه السلام) یعنی اینکه هر کس در هر جایگاهی، باید به ایشان تمایل نشان بدهد و ایشان را قصد نماید و به سمت ایشان عدول کند. یک نکته لطیف در تمام این معانی لغوی آن است که لازمه قصد کردن و عدول کردن و برگشتن به سمت کسی، انقطاع و بریده شدن از غیر مزور است.
بنابراین اگر در روایات، گاهی ما را ترغیب به زیارت نموده اند و گاهی دستور به زیارت داده اند، بدین معناست که باید از غیر زیارتشونده (معصومین (علیهم السلام) که خلیفه الله هستند) منقطع شویم و با تمام وجود و تمام توجه به سوی ایشان قصد نموده و عدول به ایشان داشته باشیم.
زیارت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در روایات
پیش از آنکه به بخشی از روایات معصومین (علیهم السلام) پیرامون زیارت امام رضا (علیهالسلام) بپردازیم، لازم است تا متذکر مطلبی باشیم در جهت فهم عظمت این امر، که بتوانیم خود را به انجام هر چه بهتر و با کیفیت تر زیارت آن حضرت، ترغیب نماییم.
قرآن کریم می فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبی»3 (بگو بر [ابلاغ] رسالت هیچ مزدى از شما نمىخواهم به جز محبّت و دوستى در مورد نزدیکانِ من (اهل بیت).
خدای متعال می فرماید: ای مومنین و ای مسلمانان در مقابل زحماتی که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) متحمّل گردیده و سختی هایی که به دوش کشیده است، موظف هستید که اجر ایشان را آنگونه که پروردگار متعال دستور میفرماید، پرداخت نمایید و اگر چنین نکنید و شانه خالی کنید، حق رسالت او را (که به مثابه رسالت تمام انبیاء(علیهم السلام) است) ضایع نموده اید و این کوتاهی شما سبب میشود که خدا و رسولش از شما ناراضی بوده و در محکمه الهی از شما بازخواست شود.
خداوند متعال فرموده است که در مقابل رسالت پیامبر من، اجری که موظّف به پرداخت آن هستید، «مودّت» به اهل بیت ایشان است.
در میان تمام اعمالی که میتوان در جهت محبت و مودّت اهل بیت (علیهم السلام) انجام داد، یک عمل و یک رفتار است که به صورت ویژه مورد توجه اولیاء الهی قرار دارد و به کرّات، افراد را به آن ترغیب نموده اند و آن عمل «زیارت» است.
البته ما نمیدانیم که چه حقیقت و ملکوتی در انجام این زیارت نهفته است! گاه فرموده اند: ثوابی اینگونه دارد، یا غفران گناهان است و یا سبب شفاعت میشود و یا اینکه در آنجا دعا اجابت میشود و... تا هر کس با هر دلیل و انگیزه ای خود را به آن ملزم نموده و البته که تمام اینها واقع شدنی است. اما این مهم را هم فراموش نکنیم که اگر هیچ اثری هم در زیارت قبور شریف معصومین (علیهم السلام) بیان نمیشد، باز هم ما مکلّف بودیم تا ایشان را زیارت نموده و در محضر مبارکشان، ابراز خضوع و خشوع نماییم.
جبران زیارت زائر
حمدان گوید: بر امام جواد (علیه السلام) داخل شدم. پس عرض کردم: چه اجری است برای کسی که پدر شما را در طوس زیارت کند؟ حضرت فرمودند: «هر کس قبر پدرم را در طوس زیارت کند، خداوند تمام گناهان گذشته و آینده او را بخشیده است.
حمدان گوید: بعد از آن، ایوب بن نوح را ملاقات کردم. پس به او گفتم: ای ابا الحسین! از مولایم امام جواد (علیه السلام) چنین شنیدم. پس ایوب گفت: در این رابطه مطلبی را اضافه کنم؟ گفتم: بلی! گفت: این مطلب را از ایشان (یعنی امام جواد (علیه السلام)) شنیدم که فرمودند: «زمانی که روز قیامت شود، برای کسی که زیارت نموده پدرم را، منبری در مقابل رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نصب میکنند، تا اینکه مردم از حساب (اعمالشان) فارغ شوند.4
برای زایر امام رضا (علیه السلام) چه رخ میدهد که امام معصوم میفرمایند: در قیامتی که همگان باید به حساب اعمالشان رسیدگی شود و محصول زراعت دنیایشان را برداشت نمایند، زائر امام رضا (علیه السلام) نه تنها از این امر آسوده است، بلکه در کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آرامش و امنیت خواهد بود.
امام رضا (علیه السلام) فرموده اند: هر کسی با توجه به دوری منزلم و دشواری آمدن به مزارم، مرا زیارت کند، در قیامت در سه جا نزد او آیم تا از اهوال و سختی های آن مواقف او را خلاص کنم؛ زمانی که کتاب اعمال همگان را به دست راست و چپ میدهند، در نزد صراط و در نزد میزان.5
این دسته از روایات بیان کننده آن است که امام رضا (علیه السلام) عمل زائر خود را ارزش گذاری نموده و جبران می نمایند. زائری که برای ولی خدا، خودش را به تکلّف انداخته و با وجود دشواری، ایشان را زیارت نموده، حجت خدا در روز قیامت که روز دشواری همگان است، عمل او تلافی نموده و به دیدار او میرود و از گرفتاری های ظاهری و باطنی آن روز، خلاصش می نماید.
در روزی که حقیقت قرآن و صراط و میزان که وجود مبارک امیرالمومنین (علیه السلام) است بر همگان آشکار می گردد و همه خلایق در مواجه با ایشان قرار میگیرند و ارزش هر کس با ایشان سنجیده می گردد و هیچ کس را توان این امر نخواهد بود، امام رضا (علیه السلام) به فریاد زائر خود میرسند و در این مواقف از او در نزد پدر گرامیشان شفاعت میکنند.
دستگیری از زائران فرزندم
امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: «نوه من در زمین خراسان در منطقه ای که به آن طوس گفته میشود، گشته می گردد؛ پس کسی که او را در آنجا زیارت کند در حالی که عارف به حقش باشد، در روز قیامت من دست او را میگیرم و در بهشت داخل می گردانم حتی اگر که آن شخص از اهل گناهان کبیره بوده باشد.»
گفتم: فدایت شوم! حق معرفت او چیست؟ فرمود: «بداند که همانا او مفترض الطاعه می باشد (واجب است از او اطاعت شود)، غریب است و هم چنین شهید است. هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حقش باشد، خداوند اجر هفتاد شهید از کسانی که در رکاب رسول خدا (صلی الله علیه وآله) شهید شده اند را به او عطا می نماید.»6
در کلام شیوای امام صادق (علیه السلام) به روشنی عظمت زیارت قبر امام رضا (علیه اسلام) را مییابیم، تا آنجا که خود دلالت فرموده اند که امور زائر را به عهده گیرند و بر خلاف تمام اهل قیامت و اهوالشان، دست او را گرفته و در بهشت جاوید الاهی جای میدهند.
نکته کلیدی و بسیار مهم در این روایت، مفترض الطاعه بودن امام است. این امر به زمان حیات مبارک ایشان محدود نبوده، بلکه بعد از حیات دنیایی نیز، ایشان واجب الاطاعه خواهند بود. این از شئون امامت است و شهادت ایشان، مقام امامتشان را خدشه دار نمی نماید و حیات و ممات امام معصوم برابر است و حکومت و سلطه او را تحت تاثیر قرار نمیدهد.
در عین حال، از جمله مکان هایی که محل حضور و توجه اولیاء خداست، قبور ایشان است. چنانکه در قرآن کریم فرموده اند: «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُه» 7
در کنار این مهم باید توجه کنیم که این زیارت شونده، هم غریب است و هم شهید.
در علت ظاهری غربت ایشان شاید بتوان گفت: چون در دوران امامت آن حضرت، حق امامتشان رعایت نشد و عده زیادی از مسلمانان ایشان را به امامت نپذیرفتند و در نتیجه به زیارت ایشان هم حاضر نمی شدند، یکی از دلایل غربت آن مظلوم بوده باشد و شاید چون آن حضرت مجبور به قبول ولایتعهدی مامون (لعنهاللهعلیه) شدند، عده ای که عارف به مقام و شان ایشان نبودند، در صدد توبیخ آن حضرت برآمده و امر ایشان را زیر سوال بردند و این خود دلیل دیگری بر غربت آن حضرت می باشد.
شهید بودن ایشان نیر می تواند دو معنا داشته باشد: اول آنکه ایشان، شاهد بر امت هستند و ما با این اعتقاد باید ایشان را زیارت نماییم و دوم آنکه بر اساس این روایت، منظور از شهید کسی است که به ظلم به شهادت رسیده باشد، که در این صورت روشن ساخته اند که ایشان به مرگ طبیعی از دنیا نرفته اند.
لذا در کنار تمام روایاتی که دلالت به موضوع شهادت ایشان دارد، به روایتی از امیرالمومنین (علیه السلام) اشاره می نماییم که حضرت فرموده اند: «سَيُقتَلُ رُجُلٌ مِن وُلدِي بِأرضِ خُراسانَ بِالسَّمِّ ظُلما، اسمُهُ اسمِي، و اسمُ أبِيهِ اسمُ ابنِ عِمرانَ موسى عليه السلام، ألا فَمَن زارَهُ في غُربَتِهِ غَفَرَ اللّهُ تعالى ذُنوبَهُ.»8
(به زودی مردى از فرزندان من در خاك خراسان به زهر ستم كشته شود؛ نام او نام من است و نام پدرش نام پسر عمران، موسى (عليه السلام). بدانيد كه هر كس او را در غربتش زيارت كند، خداوند متعال گناهانش را بيامرزد.)
امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: «إنَّ بَينَ جَبَلَي طُوسَ قَبضَةً قُبِضَتْ مِنَ الجَنَّةِ، مَن دَخَلَها كانَ آمِنا يَومَ القِيامَةِ مِنَ النارِ.»9 (ميان دو [رشته] كوه طوس، خاكى است كه از بهشت آورده شده است. هر كه به آن خاك [براى زيارت] قدم گذارد، در روز قيامت از آتش دوزخ ايمن باشد.)
نکته دیگری که در این روایت از عظمت آن حکایت میکند:
قرآن کریم در رابطه با عظمت خانه خدا و زیارت آن فرموده: «فيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقامُ إِبْراهيمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِنا»10(در آن، نشانههايى روشن است [از جمله] مقام ابراهيم و هر كه در آن درآيد، در امان خواهد بود.)
خانه خدا از چنان عظمتی برخوردار است که هر کس که در آن وارد شود، در امنیت خواهد بود و طبق روایات، حتی اگر حیوانی در حرم وارد شود، در امان است و این حکایت از مرتبه رفیع حرم الهی دارد و جالب آن است که امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: حرم امام رضا (علیه السلام) نیز مانند حرم الهی محل امنیت است که (طبق روایات) امنیت از سخط الهی دارد.
در یک کلام، بنابر فرموده امام جواد (علیه السلام) در زیارت ماه رجب از برای امام رضا (علیه السلام): «السَّلَامُ عَلَى إِقْبَالِ الدُّنْيَا وَ سُعُودِهَا»11 (یعنی سلام بر آن کسی که او اقبال و سعادت دنیاست.) علاوه بر اینکه تمام سعادت در آخرت نیز هم اوست. ایشان کسی است که اقبال و سعادت در دنیا، در گرو الحاق و الصاق به ایشان است که از مهمترین مصادیق الصاق به حضرتش، زیارت قبر شریف ایشان می باشد.
روز بیست وسوم ماه ذی القعده، روز زیارت مخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) می باشد. لذا در راستای تعظیم مقام آن بزرگوار و بیان عظمت زیارتشان، به نوشیدن جرعه ای از بیکران معرفتشان بسنده می کنیم:
بهترین مولود
از يزيد بن سليط الزيدى نقل شده كه:
ما جماعتى بوديم که حضرت صادق (عليه السّلام) را در راه مكه ملاقات نمودیم. پس من به ایشان عرض كردم: پدر و مادرم فداى تو باد! شما ائمه طاهرین هستید و ليكن كسى را از مرگ چاره نيست؛ پس حديثی بفرمایید براى من كه به جانشين خود بگويم (يعنى اولاد خود)؛
آن جناب فرمود: «اينها فرزندان من هستند و اين سيد ايشان است (اشارۀ كرد به پسر خود موسى (عليهالسّلام)) و در او علم و حکمت و فهم و سخاوت و معرفت قرار دارد در آنچه مردم در امر دین به آن احتياج داشته باشند و در او حُسن خلق و نيكى همسايگى است و او درى است از درهاى حق تعالی و در او صفتى ديگر است که از همه این اوصاف بهتر می باشد.»
پس پدر من به ایشان عرض كرد: پدر و مادرم فدایتان! آن صفت چيست؟
فرمود: «حقتعالى از صُلب او، پناه اين امت و فریادرس آنها و علم و نور و فهم و حكمت را بيرون بياورد، بهترین فرزند و بهترین نوجوان ...»1
در این روایت، وجود مقدس امام صادق (علیه السلام) در معرفی شخص امام رضا (علیه السلام)، ایشان را «غوث و غیاث امت» تعریف نموده اند. یعنی آن حضرت هم پناه امت هستند، یعنی هر کس به ایشان رجوع کند در پناه و امنیت ایشان قرار میگیرد و هم فریادرس امت می باشند. شاید بتوان گفت: فریادرس امت یعنی اگر کسی به ایشان رجوع هم نکند باز در حمایت و حصن حصین ایشان قرار می گیرد و خود حضرت به گرفتاران توجه و عنایت دارند.
نکته دیگری که از فرمایش امام صادق (علیه السلام) دریافت می شود آن است که: با وجود تمام علامات امامت در امام کاظم (علیه السلام)، یک خصلت در شخص ایشان وجود دارد که از همه آن خصائص، برتر و بالاتر است و آن اینکه خداوند از صُلب او، غوث و غیاث این امت یعنی امام رضا (علیه السلام) را خارج میسازد. گویا بهترین و برترین خصلت امام کاظم (علیه السلام) آن است که ایشان پدر امام رضا (علیه السلام) می باشند.
و مطلب دیگر آن که حضرت امام صادق (علیه السلام) فرزند خود، امام رضا (علیه السلام) را بهترین و پر خیر و برکتترین مولود و نوجوان معرفی نموده اند.
پیرامون معرفی حجت های الاهی هر قدر هم که گفتگو شود، باز هم حقّ مقام و مرتبه ایشان رعایت نخواهد شد، حتی اگر از زبان مبارک خود ایشان بوده باشد، چرا که فرموده اند: (ما اهل بیت با شما مردم به اندازه عقولتان و میزان تحملتان سخن میگوییم.) «إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَنْبِيَاءِ أُمِرْنَا أَنْ نُكَلِّمَ النَّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِمْ»2
و اما زیارت آن حضرت
در بررسی کلمه «زیارت» در کتب لغت، به طور اختصار به معانی از قبیل قصد کردن، عدول، کجی و ... بر میخوریم. جالب توجه است که اطلاق زیارت نسبت به لقاء اولیاء و بزرگان، از آن جهت که این عمل، انحراف از جریان مادی و عدول از عالم طبیعی و توجه به روحانیت با حفظ جسمانیت می باشد، باعث جمع بین دو معنی "قصد کردن و عدول" می گردد!
لذا با توجه به این توضیحات، لغت «زیارت» به این معناست که مسیرت را باید به سمت مزور (زیارتشونده) کج و منحرف سازی و به سمت او عدول کنی.
لذا در ظاهر امر، زیارت امام رضا (علیه السلام) یعنی اینکه هر کس در هر جایگاهی، باید به ایشان تمایل نشان بدهد و ایشان را قصد نماید و به سمت ایشان عدول کند. یک نکته لطیف در تمام این معانی لغوی آن است که لازمه قصد کردن و عدول کردن و برگشتن به سمت کسی، انقطاع و بریده شدن از غیر مزور است.
بنابراین اگر در روایات، گاهی ما را ترغیب به زیارت نموده اند و گاهی دستور به زیارت داده اند، بدین معناست که باید از غیر زیارتشونده (معصومین (علیهم السلام) که خلیفه الله هستند) منقطع شویم و با تمام وجود و تمام توجه به سوی ایشان قصد نموده و عدول به ایشان داشته باشیم.
زیارت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در روایات
پیش از آنکه به بخشی از روایات معصومین (علیهم السلام) پیرامون زیارت امام رضا (علیهالسلام) بپردازیم، لازم است تا متذکر مطلبی باشیم در جهت فهم عظمت این امر، که بتوانیم خود را به انجام هر چه بهتر و با کیفیت تر زیارت آن حضرت، ترغیب نماییم.
قرآن کریم می فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبی»3 (بگو بر [ابلاغ] رسالت هیچ مزدى از شما نمىخواهم به جز محبّت و دوستى در مورد نزدیکانِ من (اهل بیت).
خدای متعال می فرماید: ای مومنین و ای مسلمانان در مقابل زحماتی که پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله) متحمّل گردیده و سختی هایی که به دوش کشیده است، موظف هستید که اجر ایشان را آنگونه که پروردگار متعال دستور میفرماید، پرداخت نمایید و اگر چنین نکنید و شانه خالی کنید، حق رسالت او را (که به مثابه رسالت تمام انبیاء(علیهم السلام) است) ضایع نموده اید و این کوتاهی شما سبب میشود که خدا و رسولش از شما ناراضی بوده و در محکمه الهی از شما بازخواست شود.
خداوند متعال فرموده است که در مقابل رسالت پیامبر من، اجری که موظّف به پرداخت آن هستید، «مودّت» به اهل بیت ایشان است.
در میان تمام اعمالی که میتوان در جهت محبت و مودّت اهل بیت (علیهم السلام) انجام داد، یک عمل و یک رفتار است که به صورت ویژه مورد توجه اولیاء الهی قرار دارد و به کرّات، افراد را به آن ترغیب نموده اند و آن عمل «زیارت» است.
البته ما نمیدانیم که چه حقیقت و ملکوتی در انجام این زیارت نهفته است! گاه فرموده اند: ثوابی اینگونه دارد، یا غفران گناهان است و یا سبب شفاعت میشود و یا اینکه در آنجا دعا اجابت میشود و... تا هر کس با هر دلیل و انگیزه ای خود را به آن ملزم نموده و البته که تمام اینها واقع شدنی است. اما این مهم را هم فراموش نکنیم که اگر هیچ اثری هم در زیارت قبور شریف معصومین (علیهم السلام) بیان نمیشد، باز هم ما مکلّف بودیم تا ایشان را زیارت نموده و در محضر مبارکشان، ابراز خضوع و خشوع نماییم.
جبران زیارت زائر
حمدان گوید: بر امام جواد (علیه السلام) داخل شدم. پس عرض کردم: چه اجری است برای کسی که پدر شما را در طوس زیارت کند؟ حضرت فرمودند: «هر کس قبر پدرم را در طوس زیارت کند، خداوند تمام گناهان گذشته و آینده او را بخشیده است.
حمدان گوید: بعد از آن، ایوب بن نوح را ملاقات کردم. پس به او گفتم: ای ابا الحسین! از مولایم امام جواد (علیه السلام) چنین شنیدم. پس ایوب گفت: در این رابطه مطلبی را اضافه کنم؟ گفتم: بلی! گفت: این مطلب را از ایشان (یعنی امام جواد (علیه السلام)) شنیدم که فرمودند: «زمانی که روز قیامت شود، برای کسی که زیارت نموده پدرم را، منبری در مقابل رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نصب میکنند، تا اینکه مردم از حساب (اعمالشان) فارغ شوند.4
برای زایر امام رضا (علیه السلام) چه رخ میدهد که امام معصوم میفرمایند: در قیامتی که همگان باید به حساب اعمالشان رسیدگی شود و محصول زراعت دنیایشان را برداشت نمایند، زائر امام رضا (علیه السلام) نه تنها از این امر آسوده است، بلکه در کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در آرامش و امنیت خواهد بود.
من خواهم آمد
قَالَ أَبُو الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام): «مَنْ زَارَنِي عَلَى بُعْدِ دَارِي وَ شُطُونِ مَزَارِي أَتَيْتُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي ثَلَاثِ مَوَاطِنَ حَتَّى أُخَلِّصَهُ مِنْ أَهْوَالِهَا إِذَا تَطَايَرَتِ الْكُتُبُ يَمِيناً وَ شِمَالًا وَ عِنْدَ الصِّرَاطِ وَ عِنْدَ الْمِيزَان»
امام رضا (علیه السلام) فرموده اند: هر کسی با توجه به دوری منزلم و دشواری آمدن به مزارم، مرا زیارت کند، در قیامت در سه جا نزد او آیم تا از اهوال و سختی های آن مواقف او را خلاص کنم؛ زمانی که کتاب اعمال همگان را به دست راست و چپ میدهند، در نزد صراط و در نزد میزان.5
این دسته از روایات بیان کننده آن است که امام رضا (علیه السلام) عمل زائر خود را ارزش گذاری نموده و جبران می نمایند. زائری که برای ولی خدا، خودش را به تکلّف انداخته و با وجود دشواری، ایشان را زیارت نموده، حجت خدا در روز قیامت که روز دشواری همگان است، عمل او تلافی نموده و به دیدار او میرود و از گرفتاری های ظاهری و باطنی آن روز، خلاصش می نماید.
در روزی که حقیقت قرآن و صراط و میزان که وجود مبارک امیرالمومنین (علیه السلام) است بر همگان آشکار می گردد و همه خلایق در مواجه با ایشان قرار میگیرند و ارزش هر کس با ایشان سنجیده می گردد و هیچ کس را توان این امر نخواهد بود، امام رضا (علیه السلام) به فریاد زائر خود میرسند و در این مواقف از او در نزد پدر گرامیشان شفاعت میکنند.
دستگیری از زائران فرزندم
امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: «نوه من در زمین خراسان در منطقه ای که به آن طوس گفته میشود، گشته می گردد؛ پس کسی که او را در آنجا زیارت کند در حالی که عارف به حقش باشد، در روز قیامت من دست او را میگیرم و در بهشت داخل می گردانم حتی اگر که آن شخص از اهل گناهان کبیره بوده باشد.»
گفتم: فدایت شوم! حق معرفت او چیست؟ فرمود: «بداند که همانا او مفترض الطاعه می باشد (واجب است از او اطاعت شود)، غریب است و هم چنین شهید است. هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حقش باشد، خداوند اجر هفتاد شهید از کسانی که در رکاب رسول خدا (صلی الله علیه وآله) شهید شده اند را به او عطا می نماید.»6
در کلام شیوای امام صادق (علیه السلام) به روشنی عظمت زیارت قبر امام رضا (علیه اسلام) را مییابیم، تا آنجا که خود دلالت فرموده اند که امور زائر را به عهده گیرند و بر خلاف تمام اهل قیامت و اهوالشان، دست او را گرفته و در بهشت جاوید الاهی جای میدهند.
نکته کلیدی و بسیار مهم در این روایت، مفترض الطاعه بودن امام است. این امر به زمان حیات مبارک ایشان محدود نبوده، بلکه بعد از حیات دنیایی نیز، ایشان واجب الاطاعه خواهند بود. این از شئون امامت است و شهادت ایشان، مقام امامتشان را خدشه دار نمی نماید و حیات و ممات امام معصوم برابر است و حکومت و سلطه او را تحت تاثیر قرار نمیدهد.
در عین حال، از جمله مکان هایی که محل حضور و توجه اولیاء خداست، قبور ایشان است. چنانکه در قرآن کریم فرموده اند: «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُه» 7
در کنار این مهم باید توجه کنیم که این زیارت شونده، هم غریب است و هم شهید.
در علت ظاهری غربت ایشان شاید بتوان گفت: چون در دوران امامت آن حضرت، حق امامتشان رعایت نشد و عده زیادی از مسلمانان ایشان را به امامت نپذیرفتند و در نتیجه به زیارت ایشان هم حاضر نمی شدند، یکی از دلایل غربت آن مظلوم بوده باشد و شاید چون آن حضرت مجبور به قبول ولایتعهدی مامون (لعنهاللهعلیه) شدند، عده ای که عارف به مقام و شان ایشان نبودند، در صدد توبیخ آن حضرت برآمده و امر ایشان را زیر سوال بردند و این خود دلیل دیگری بر غربت آن حضرت می باشد.
شهید بودن ایشان نیر می تواند دو معنا داشته باشد: اول آنکه ایشان، شاهد بر امت هستند و ما با این اعتقاد باید ایشان را زیارت نماییم و دوم آنکه بر اساس این روایت، منظور از شهید کسی است که به ظلم به شهادت رسیده باشد، که در این صورت روشن ساخته اند که ایشان به مرگ طبیعی از دنیا نرفته اند.
لذا در کنار تمام روایاتی که دلالت به موضوع شهادت ایشان دارد، به روایتی از امیرالمومنین (علیه السلام) اشاره می نماییم که حضرت فرموده اند: «سَيُقتَلُ رُجُلٌ مِن وُلدِي بِأرضِ خُراسانَ بِالسَّمِّ ظُلما، اسمُهُ اسمِي، و اسمُ أبِيهِ اسمُ ابنِ عِمرانَ موسى عليه السلام، ألا فَمَن زارَهُ في غُربَتِهِ غَفَرَ اللّهُ تعالى ذُنوبَهُ.»8
(به زودی مردى از فرزندان من در خاك خراسان به زهر ستم كشته شود؛ نام او نام من است و نام پدرش نام پسر عمران، موسى (عليه السلام). بدانيد كه هر كس او را در غربتش زيارت كند، خداوند متعال گناهانش را بيامرزد.)
امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: «إنَّ بَينَ جَبَلَي طُوسَ قَبضَةً قُبِضَتْ مِنَ الجَنَّةِ، مَن دَخَلَها كانَ آمِنا يَومَ القِيامَةِ مِنَ النارِ.»9 (ميان دو [رشته] كوه طوس، خاكى است كه از بهشت آورده شده است. هر كه به آن خاك [براى زيارت] قدم گذارد، در روز قيامت از آتش دوزخ ايمن باشد.)
نکته دیگری که در این روایت از عظمت آن حکایت میکند:
قرآن کریم در رابطه با عظمت خانه خدا و زیارت آن فرموده: «فيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقامُ إِبْراهيمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِنا»10 (در آن، نشانههايى روشن است [از جمله] مقام ابراهيم و هر كه در آن درآيد، در امان خواهد بود.)
خانه خدا از چنان عظمتی برخوردار است که هر کس که در آن وارد شود، در امنیت خواهد بود و طبق روایات، حتی اگر حیوانی در حرم وارد شود، در امان است و این حکایت از مرتبه رفیع حرم الهی دارد و جالب آن است که امام باقر (علیه السلام) فرموده اند: حرم امام رضا (علیه السلام) نیز مانند حرم الهی محل امنیت است که (طبق روایات) امنیت از سخط الهی دارد.
در یک کلام، بنابر فرموده امام جواد (علیه السلام) در زیارت ماه رجب از برای امام رضا (علیه السلام): «السَّلَامُ عَلَى إِقْبَالِ الدُّنْيَا وَ سُعُودِهَا»11 (یعنی سلام بر آن کسی که او اقبال و سعادت دنیاست.) علاوه بر اینکه تمام سعادت در آخرت نیز هم اوست. ایشان کسی است که اقبال و سعادت در دنیا، در گرو الحاق و الصاق به ایشان است که از مهمترین مصادیق الصاق به حضرتش، زیارت قبر شریف ایشان می باشد.
منابع
1 بحارالانوار48/12
2 امالی صدوق/419
3 شوری/23
4 کامل الزیارات/304
5 کامل الزیارات/304
6 بحارالانوار99/35
7 نور/36
8 عیون اخبارالرضا (علیه السلام) 2/259
9 همان مدرک
10 آل عمران /97
11 بحارالانوار99/54