فضائل بیکران امیرالمؤمنین (صلواتاللهعلیه) را شماره و انتهایی نیست.
مقدمه:
رسولخدا (صلیاللهعلیهوآله) فرمودند: «لو انّ الغیاض اقلام، و البحر مداد، و الجنّ حسّاب والانس کتّاب، ما احصوا فضائل علىبنابىطالب علیه السلام»؛1 اگر درختان قلم و دریاها مرکّب و جنّیان حسابگر و انسانها نویسنده شوند، نمى توانند فضائل على بن ابىطالب را شمارش نمایند.
در این مجال کوتاه، به بیان قطرهای از آن دریای بیکران بسنده کرده ایم که:
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
قطره ای از فضائل امیرالمؤمنین (علیه السلام) در قرآن
رسول خدا (صلی اللهعلیهوآله) در خطبه گرانقدر غدیر درباره اميرالمؤمنين (علیه السلام) فرمودند :
«لا نزلت آیه مدح فی القرآن الّا فیه»؛2 هیچ آیه مدحی در قرآن نازل نشده مگر اینکه درباره اوست .
قرآن به جز از مدح علی آیه ندارد/ ايمان به جز از حب ّعلی پایه ندارد.
خدای متعال در قرآن کریم با آیات و اسماء گوناگونی از امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) یادکرده و ایشان را ستوده است؛ در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:
- «الصّراطالمستقیم»؛ در آیه 6 سوره الفاتحه؛
- «انفسنا»؛ در آیه 61 سوره آل عمران؛
- «لعلیّحکیم»؛ آیه 4 سوره زخرف؛
- «امام مبین»؛ در آیه 12 سوره مبارکه یس؛
- «من عنده علم الکتاب»؛ آیه 43 سوره الرعد؛
- «خیرُ البریّه»؛ آیه 7 سوره البیّنه؛
- «وجهالله»؛ آیه 88 سوره القصص؛
- «صالح المومنین»؛ آیه 4 سوره التحریم؛
- «نباء عظیم»؛ آیه 2 سوره نبأ؛
- «الانسان»؛ آیه اول سوره الانسان؛
و صدها اسم و وصف دیگر ...
فضائل امیرالمومنین (علیه السلام) در احادیث قدسی
«حدیث قُدسی» کلامی است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن را از قول خدای متعال نقل میفرماید که به آن حدیث «ربّانی» و حدیث «الهی» نیز گفته می شود. در این احادیث، معنا و مضمون از خداوند و الفاظ از پیامبر خداست؛ مضمون مورد نظر ممکن است به واسطه مَلک و یا الهام و القا در خواب به پیامبر منتقل شده باشد. این احادیث معمولا با کلماتی مانند «قال الله» یا «یقول الله» آغاز می گردد. احادیث قدسی با قرآن تفاوت دارند؛ زیرا هم مفهوم و هم لفظ آیات قرآن از جانب خدای متعال است، اما فقط مضمون حدیث قدسی از جانب باری تعالی می باشد.
به ذکر چند مورد از احادیث قدسی که در مدح امیرالمومنین (علیه السلام) نازل گردیده، اشاره میکنیم:
- «قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ: یا محمد! اقراء علی علیبنابیطالب امیرالمؤمنین فما سمیت بهذا احدا قبله و لا اسمی باحدٍ بعده»؛3 ای محمد! علی ابن ابیطالب را «امیرالمؤمنین» بخوان؛ قبل از او این نام را بر کسی نگذارده و بعد از او به کسی نامگذاری نخواهم نمود.
- «لَوِ اجْتَمَعَ النَّاسُ کُلُّهُمْ عَلَی وَلَایَهِ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَا خَلَقْتُ النَّارَ»؛4 اگر همه مردم بر ولایت علی (علیه السلام) می پیوستند، آتش جهنم را خلق نمی نمودم.
- «ولا علیّ ما خلقت جنّتی»؛5 اگر علی (علیه السلام) نبود، بهشتم را نمی آفریدم.
- «إِنَ عَلِیّاً إِمَامُ أَوْلِیَائِی»؛6 به یقین، علی (علیه السلام) امامِ دوستان درگاه الهی است.
فضائل امیرالمومنین در بیان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)
اقیانوس فضائل و مناقب مولای متقیان امیرمومنان علیابن ابیطالب (علیه السلام) گسترده تر از آن است که نوابغ جهان و صاحبان قلم و فرزانگان زمان و فرهیختگان دوران، بتوانند با قلم و زبان خود به تصویر گوشهای از فضائل بیکران آن اعجوبه خلقت بپردازند.
لذا در این باب باید به سراغ سخن معصومین (علیهم السلام) رفت؛ هر چند که ایشان نیز به دلیل گنجایش محدود بشر، تنها گوشه ای از مناقب و فضائل آن امام همام را بیان فرمودهاند:
- ابوهریره از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرده است که فرمود: «هنگامی که (در شب معراج) مرا به آسمان ها بردند، دیدم که بر پایه عرش نوشته شده بود: هیچ معبودی نیست جز خدای یکتا و محمد رسول خداست، او را به وسیله علی تایید کردم و به وسیله علی یاری دادم».7
- جایگاه علی نسبت به من، مثل جایگاه من نسبت به پروردگارم است.8
- علی بهترین فرد بشر است هر که تردید به خود راه دهد کافر است.9
- کسی که در حقّ علی شک کند، کافر است.10
- احدی از پل صراط عبور نخواهد کرد، مگر کسی که علی برای او جواز عبور بنویسد.11
- ابوذر غفاری از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روایت می کند که فرمود: «مَثَل علی بین شما همچون مثل کعبه است. نگاه کردن بر آن عبادت و آهنگ او نمودن واجب است.12
- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «سه فضیلت به من داده شد که علی (علیه السلام) نیز در آنها شریک است، و سه امتیاز به علی (علیه السلام) داده شد که به من داده نشده است: لوای حمد برای من است و علی حامل آن؛ کوثر از آنِ من است و علی ساقی آن؛ بهشت و آتش به دست من است و علی تقسیم کننده آن. اما آن سه ویژگی که تنها به علی (علیه السلام) داده شده و من سهمی از آن ندارم این است که: به او پدر زنی داده شده که نظیرش به من داده نشده است. فاطمه همسر اوست و مانند آن به من داده نشده و او صاحب دو پسری است که مانندشان به من داده نشده است».13
فضائل امیرالمؤمنین (علیه السلام) از زبان اهل سنت
احمد بن حنبل:
عبدالله فرزند احمد بن حنبل از ایشان نقل میکند: «علیبن ابیطالب از اهل بیت است و کسی با آنها قابل مقایسه نیست»؛ عبدالله همچنین نقل میکند: «در حق علی باید بگویم که خلافت، علی را مقام و منزلت نداد، بلکه علی به خلافت منزلت بخشید»؛14
ابن ابیالحدید معتزلی:
اگر علی را در مورد خصائص اخلاقی و فضائل نفسانی و دینی بنگری، او را سخت درخشان و بر اوج شرف خواهی دید. اما در مورد شجاعت چنان است که نام همه شجاعان پیش از خود را از یاد مردم برده است و نام همه کسانی که پس از او آمدهاند را محو کرده است... اما از نظر جود و سخاوت، حال علی در آن آشکار است؛ روزه میگرفت و با آنکه از گرسنگی سست میگشت، باز خوراک و توشه خود را ایثار میفرمود و آیات نهم و دهم سوره انسان درباره او نازل شده است که میفرماید: «و خوراک را با آنکه دوست دارندش به درویش و یتیم و اسیر میخورانند، و میگویند جز این نیست که شما را برای رضای خدا میخورانیم و از شما پاداش و سپاسگذاری نمیخواهیم».15
دیدگاه دشمن امیرالمومنین (علیه السلام)
عمروعاص:
اشعار زیبایی که عمروعاص در مدح امیرالمؤمنین (علیهالسلام) سرود و امام حسن مجتبی (علیهالسلام) آن را به قیمت بالا خریدند تا او در روز قیامت طلبی نداشته باشد:
«علیّ الدّر و الذهب المصفّی و باقی الناس کلّهم تراب»؛ علی (علیهالسلام) دُرّ و جواهر و طلای ناب و خالص است، و بقیه مردم همه خاکند.16
امیرالمؤمنین (علیه السلام) از دیدگاه دانشمندان غیرمسلمان
حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) شخصیتی بزرگ و بیبدیل است که در طول تاریخ، همواره مورد مدح و ستایش بزرگان قرار گرفته و حتی کسانی که امامت ایشان را باور ندارند نیز او را در نوع خود یگانه و بینظیر میدانند. به بخشی از گفتار اندیشمندان و هنرمندان و نویسندگان غیرمسلمان درباره امیرالمومنین (علیه السلام) در ادامه پرداخته ایم:
کارلایل فیلسوف بزرگ انگلیسی میگوید:
«ما را نمیرسد جز آنکه علی (علیه السلام) را دوست بداریم و به او عشق بورزیم، زیرا که او جوان مردی است بس عالی قدر و بزرگ نفس، از سرچشمه وجدانش خیر و نیکی میجوشید، از دلش شعلههای شور و حماسه زبانه میزد، شجاعتر از شیر ژیان بود ولی شجاعتی ممزوج با لطف و رحمت و عواطف رقیق و رأفت… در کوفه کشته شد و شدّت عدلش موجب این جنایت گردید. پیش از مرگش درباره قاتل خود گفت: اگر زنده ماندم، خود می دانم [با ضارب چه کنم] و اگر درگذشتم کار به دست شما است. اگر خواستید قصاص نمائید، در برابر یک ضربت تنها یک ضربت زنید و اگر درگذرید به تقوا نزدیک تر است...»
این فیلسوف انگلیسی، هر گاه به نام حضرت علی (علیه السلام) میرسید بزرگی حضرت چنان او را به وجد میآورد و نیروی عظمت آن حضرت چنان تحریکش میکرد که از بحث علمی بیرون میشد و بیاختیار شروع به مدیحه سرایی او میکرد. او درباره حضرت علی (علیه السلام) چنین میگوید: «ما نمیتوانیم علی را دوست نداشته باشیم و به وی عشق نورزیم زیرا هر چه خوبی هست که ما آن را دوست داریم همه در علی جمع است. او جوانمرد شریف و بزرگواری بود که دلش سرشار از مهر و عطوفت و دلیری بود. از بشر شجاعتر، اما شجاعتش آمیخته با مهر و عطوفت و لطف و احسان بود».
جرجی زیدان نویسنده و دانشمند مسیحی عرب گوید:
«معاویه و دوستانش برای پیشرفت مقاصد فردی خود از هیچ جنایتی دریغ نداشتند، اما علی (علیه السلام) و همراهان او، هیچ گاه از راه راست، و دفاع از حق و شرافت، تخطّی و تجاوز نمیکردند.»
در جای دیگری میگوید: «اگر بگویم مسیح از علی (علیه السلام) بالاتر است عقلم اجازه نمیدهد، و اگر بگویم علی (علیه السلام) از مسیح بالاتر است، دینم اجازه نمیدهد.»
جانین شاعر آلمانی گوید:
«علی (علیه السلام) را جز آنکه دوست بداریم و شیفته او باشیم، چارهای نداریم؛ زیرا جوان شریف و بزرگواری بود، وجدان پاکی داشت که از مهربانی و نیکی لبریز بود، و قلبش مملو از یاری و فداکاری بود، و از شیر شرزه شجاعتر بود، ولی شجاعتی ممزوج با رِقّت، لطف، دلسوزی، مهر و عاطفه»
مظلومیت امیرالمومنین (علیه السلام)
اما چگونه است که صاحب چنین شخصیت بلندمرتبه و بی نظیری، این چنین مظلوم واقع گردیده است؟! خود آن حضرت بارها فرمودند: «مازِلتُ مظلوما»؛17 من همیشه مظلوم بودهام.
روزی مرد عربی صحرانشین به نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد در حالی که میگفت: به من ظلم شده! آن حضرت فرمودند: ظلمی که به من شده به مراتب بزرگ تر از ظلمی است که به تو شده است؛ به تعداد قطرههای باران و موی و پشم تن شتران به من ظلم شده (بیانگر کثرت ظلم به ایشان )...18
آری، مرحوم حبیب چایچیان (حسان) چه نیکو گفت:
چون علی در عالم خلقت کسی مظلوم نیست/ هیچکس مانند او از حقّ خود محروم نیست
و سخن آخر خطاب به امام زمان (علیهالسلام) که غربت و مظلومیت را از جدّ بزرگوارشان امیرالمؤمنین (صلوات الله علیه) به ارث برده اند:
یاصاحب الزمان! آه مظلوم تو را میخواند...
اللّهم عجّل لولیّک الفرج
منابع:
- مناقبخوارزمی : ص ۳۲
- . احتجاج : ج۱ ، ص ۵۵
- جواهر السنیه ، ص ۲۰۴.
- امالی صدوق، ص ۶۵۷.
- جواهر السنیه ، ص ۲۱۱.
- امالی صدوق، ص ۳۰۰.
- مناقب خوارزمی ص ۳۲۸.
- ذخائر العقبی ص ۶۴.
- تاریخ مدینه دمشق ج ۴۲ ص ۳۷۳
- بحار النوار ج ۳۸ ص ۱۳۵
- الریاض النصره ج ۳ ص ۱۳۷
- مناقب علی ابن ابی طالب ص ۱۰۷
- بحار النوار ج ۳۹ ص ۹۰
- الائمه الاربعه، ج 4، ص 117
- مقدمه شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج3، ص 5
- خصایص الشیعه ص 38
- امالی شیخ طوسی ص 350
- الصراط المستقیم: ج۳ ، ص ۴۱