بعد از جمع بندی بحث رسانه، مبحث ارتباطات را نیز اینگونه پی گرفتیم:
هنر ارتباط
بعد از جمع بندی بحث رسانه، مبحث ارتباطات را نیز اینگونه پی گرفتیم:
برای تاثیرگذاری بر دیگران در هر حوزهای از جمله حوزه دین و دینداری، نیاز به هنر و دانش ارتباطات است. بسیاری از افراد از این هنر و دانش بی بهره اند، لذا: راکد می مانند و حتی مخاطبان خود را از دست داده، مقهور رقبایشان میشوند که از ارتباطات قوی تری برخوردارند.
برای برقراری ارتباط و حفظ و استمرار یک رابطه پایدار و موثر با دیگران، توجه به ویژگی ها، تمایلات، علایق و انگیزهها، بازخورد ها و نگرشهای نظام ارزشی حاکم به اندیشه و افکار ایشان، انتخاب شرایط و موقعیت مناسب برای برقراری ارتباط آرام، سالم و سازنده، اتخاذ روش مناسب و موثر در برقراری ارتباط و حفظ رابطه زیبا و خوشایند با دیگران، از اصلی ترین عوامل برقراری و استمرار یک ارتباط پویا و سازنده است.
وجود چهره گشاده و قیافه بشّاش در برقراری ارتباط، نقش بسیار موثری را ایفا میکند. نشاط شما مطمئناً در طرف مقابل و بالعکس نشاط او در شما موثّر است. امیر مومنان (علیه السلام) فرمود: «انسان با ایمان، حزن و اندوهش در قلب و نشاطش در چهره اوست.»1
فنِّ بیان و مهارت گفتگوی مطلب از عوامل ایجاد کننده روابط ماندگار و پایدار است و هر کس که در این هنر از توانمندی بیشتری برخوردار است، موفق تر خواهد بود. کسی که بهتر سخن می گوید، ارتباط بهتری نیز برقرار می نماید و از اقتدار بیشتری برخوردار است. سخنان ما باید متناسب با نیاز مخاطب و تازه باشد؛ تا دیگران بدان گوش جان بسپارند و همچنین سخن باید در حد درک و فهم شنونده باشد. توانایی تاثیرگذاری بر احساسات دیگری به همدلی میانجامد.
از عواملی که موجب سهولت در دوستی ها می شود و ارتباط ها را موثّر میسازد، مثبت گرایی است. با داشتن نگاهی منفی نسبت به مخاطب، امکان تعامل و ارتباط موثّر منتفی است. اخلاقمداری و دوری از دروغ، تهمت، افترا و قضاوت عجولانه، از دیگر ویژگی های یک ارتباط برتر است. هنر ارتباطات می گوید: باید شنونده صبور و تحلیلگر نیز باشد. تواضع و آداب دانی، هوش برتر و برخورد با رفتار های پیش بینی شده و نشده و همچنین نگاه عالمانه و مبتنی بر نیازهای روز جامعه و نوع تعامل با رسانه ها در کنار به روز بودن و مطالعه، از دیگر ویژگیهای یک ارتباط خوب است.
مبلغان دین باید با همگرایی، هم افزایی و معضل شناسی عمومی؛ ابعاد مختلف مشکلات جامعه را شناسایی کرده و در راستای حل این مشکلات با تمامی بازیگران و ذینفعان، ارتباط موثر برقرار نمایند. قرآن کریم ضمن دعوت امت به برقراری رابطه اجتماعی، داشتن شکیبایی و در پیش گرفتن تقوای الهی را برای رسیدن به رستگاری و فلاح، مورد تاکید قرار داده است.2
فرامین حکومتی و سیره عملی امام علی (علیه السلام) نیز مبیّن و گواه خوبی بر اهمیت بخشیدن به مباحث ارتباطات است. زیرا امیر مومنان در فرمایش مشهور خود خطاب به مالک اشتر، درباره اهمیت به افکار عمومی و ارتباطات می فرمایند: «تکیه گاه دین، اجتماع مسلمین و نیروی ذخیره برای دشمنان، تنها توده مردم (افکار عمومی) هستند؛ پس گوش تو، به سوی افکار عمومی و گرایش تو، به جانب آنان باشد.)3
تکریم مخاطبان، آگاهی از نظرات دیگران، علم نفوذ در دلها، مشاوره با صاحب نظران، تسهیلکننده یک بستر ارتباطی دو سویه و سالم با مخاطبان است و سیره پیشوایان دین نیز چنین بوده است.
خلاصه اینکه جذب حداکثری و دفع حداقلی در موضوع دینداری، از کوچه فن و هنر ارتباطات میگذرد؛ و به عنوان مرکز ثقل تبلیغ اقشار مختلف مردم از هر صنف و گروهی تلقی میشود. همچنین ارتباط موثر با دیگر گروهها، دیگر ادیان، احزاب و فرق روشنفکران و اصحاب رسانه و برگزاری همایش ها و هم اندیشی ها در موضوعات چالشی با حضور کارشناسان و صاحبان دیدگاههای متفاوت، برای نزدیک کردن آراء به یکدیگر و رفع شبهات و پاسخ دهی به سوالات از لوازم ارتباط و نتایج مفید آن به شمار میرود.
ارتباط خوب، خیابان دو طرفه است؛ که در آن دو طرف با یکدیگر هماهنگی می یابند و مقاصد و اهداف، بر اساس تقارن منافع عمومی و خصوصی پایه ریزی می شود. ارتباطات شرط لازم دین است. گونه های مختلف ارتباطات دینی را در سطح جهانی و به صورت تاریخی با تاکید خاص بر اشکالات ارتباطات شفاهی و نوشتاری داشته ایم. دعوت اهل کتاب به نقاط اشتراک را در قرآن دیدیم و نیز مکاتبه پیامبر با صاحبان ادیان و امیران کشورها و گفتگوهای علمی دانشمندان، همچون کتاب "المراجعات" نمونههایی از این موضوع است.
زبان و محتوا
زبان روز و محتوای روزآمد، در جذب یا دفع افراد به دین یا هر مکتب و اندیشهای، بسیار نقش آفرین است. ذائقه مخاطب اگر در نظر گرفته نشود یا محتوا درست انتخاب نگردد، او تمایلی به شنیدن نخواهد داشت و صحنه را ترک میکند و تلاش ما بی ثمر خواهد ماند.
منظور از زبان روز، نوع ادبیاتی است که محتوا درون آن قرار می گیرد و برای مردم امروز، قابل فهم و روان است. آیا نثر پر تکلّف و پر از لغات دشوار، با نثر روان و ساده یکسان است؟ صحبت از تفاوت زبان نثرِ مثلاً آثار استاد محمدتقی جعفری با آثار دکتر شریعتی و یا تفاوت شعر عنصری و فرخ یا حتی صائب تبریزی، با شعر سهراب سپهری و فریدون مشیری است. باید زبان و ادبیاتی برای بیان محتوای دینی به کار گرفت که مخاطب امروزه ما با آن ارتباط برقرار کند. راحت و روان، بدون دست انداز آن را بخواند و خسته نشود و لذت ببرد؛ نه این که یک پاراگراف را بخواند و هیچ نفهمد و کتاب را ببندد و از خیرش بگذرد.
محمد: حق با مسعود است. متاسفانه بیشتر کتابهای دینی ما از این حیث دارای ضعف و نقص است. لذا با جوانان ارتباط برقرار نمیکند. چه بسا نویسندگان در دانش و محتوا کاستی ندارند، ولی ادبیات روز و زبان مناسب برای مطالب خود را نمیدانند. ممکن است مطالبشان برای متخصصان مناسب باشد؛ اما برای مخاطب عمومی مفید نباشد. مبلغان، شاعران، اصحاب رسانه و هنرمندان حتما باید بر زبان روز مسلط باشند. اگر میخواهند مطالبشان تاثیرگذار باشد. یعنی ادبیات و نثرها یا اشعار و عبارات چنان هنرمندانه ایراد می شود که مردم آن را حفظ کرده و با خودم مرور یا آن را زمزمه میکنند.
جوانان امروزی رمان های بلند چند صد صفحهای را با علاقه می خوانند و چنان جذب می شوند که زمین نمی گذارند و آن را در چند روز تمام می کنند؛ اما سختشان است که جزوه یا کتاب کوچک را که ادبیاتش دشوار است را بخوانند و این ضعف در کتابهای دینی بیداد می کند.
گفتم: موضوع بعدی، محتواست. محتوا هم باید روزآمد باشد. مبلغ دینی نباید چشمش را به روی نیازهای مخاطب ببندد و هرچه را که خود فکر میکند خوب است، ارائه کند. اگر مسئله مهم امروز برای مخاطب، موضوع حقوق بشر و حقوق شهروندی است، نباید برای او، از قاعده لطف یا تناسخ یا اعاده معدوم، سخن گفت. باید با کیاست و هوشمندی به سوالی که ذهن او را پر کرده، دست یافت و در آن موضوع برای او داد سخن راند.
امروز اصول اعتقادات یا مبانی دینی را نمی توان بدون توجه به مباحث روز نواندیشی دینی که توسط برخی نویسندگان و گویندگان در سطح وسیعی مطرح شده، ارائه داد. باید طرح هر موضوع دینی ناظر به مطالبی باشد که توسط رسانه های مختلف، ذهن مخاطبان را درگیر خود کرده است. برای مخاطبی که ذهنش مشغول تعارض دین با علم عقل است و تصور میکند بین دین یا علم باید یکی را انتخاب کند، باید همین محتوا را در دستور کار قرار داد و روشنگری کرد. برای خانمی که تحت بمباران رسانه های معاند دین، فکر میکند دین از نظر حقوق بین زن و مرد، عدالت را رعایت نکرده، پاسخ این شبهه را باید در اولویت قرار داد.
هادی هم در این موضوع وارد گفتوگو شد: به بعضی محتواها به طور تکراری پرداخته شده، اما به بسیاری دیگر بیمهری یا غفلت شده است. علت تولید تکراری محتواهای دین این است که تولیدکنندگان با هم هماهنگ نیستند و در یک موضوع خاص شاید صدها مقاله یافت شود، ولی در موضوعات دیگر که آنها هم مورد نیاز مخاطب است، آثار کمتری پیدا شود. ضمن آنکه آثار ارائه شده هم در ماهیت و هم در قالبِ یکسان ارائه می گردد. در حالی که می بایست به خاطر شرایط و مقتضیات زمان، از نظر قالب و زبانِ مناسب، تغییرات لازم اعمال شود.
نکته بعدی وجود قرائتهای مختلفی از دین و تعالیم دینی است. بعضی فارغ از نگاه وسیع و بی شائبه به دین، با عینک های خاصی به مباحث دینی نگریسته و به نتایجی متناقض با روح دین میرسند و برای آنکه جواب متعرضان را بدهند، به جواز تکثّر و قبض و بسطِ فهمِ دینی و بهره داشتن همه نظریه ها از حقیقت، فتوا می دهند؛ که اتفاقاً با روح دین سازگار نیست؛ زیرا باور شرک و کفر نیز با همین ترازو مشروعیّت می یابد و بر اساس تکثّر نباید بر آن خرده گرفت. خلاصه اینکه انتخاب زبان و محتوای روزآمد در تبلیغ دین میتواند، تبلیغات دین ستیزان را خنثی و گسترش دین را سرعت بخشد.
منابع:
1 نهج البلاغه/ حدیث ۳۳۳
2 آل عمران/ آیه ۲۰۰
3 نهج البلاغه/ نامه ۵۳