نگاهی به ساختمان های بلند و با شکوه از نگاهی متفاوت
در شهرهای بزرگ و در تمدن های قرون اخیر، ساخت ساختمان هایی بلند مرتبه، یا بناهایی با شکوه و تجملی، معیار توسعه یافتگی و پیشرفت قلمداد می شود و این در حالی است که ، برخی از این بناها، موجبات آزار اهالی اطراف آن ساختمان تا شعاعی وسیع را فراهم می کند. و برخی دیگر با تجملات بسیار، تفاوت طبقاتی یک جامعه را به رخ می کشد. در این مقاله سعی داریم با نگاهی به احادیث مذهبی ، طرح های پیشنهادی دین را در این حوزه با هم مرور کنیم:
ارتفاع ساختمان و سقف :
از مجموعه روایات اهلبیت(علیهم السلام) بر می آید که در احداث ساختمان، ارتفاع دادن به بنا مذموم می باشد.
رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و اله) در مورد حقوق همسایه فرمود: «... ساختمان خانهی خود را از خانهی همسایه چندان بلندتر نسازید که مانع از وزش نسیم گردد، مگر با اجازه او
روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 2، ص 389، قم، رضی، چاپ اول، 1375ش
امام باقر(علیه السلام) فرمود: سقف خانههاى خود را تا ارتفاع هفت ذراع قرار دهید
المحاسن برقی ، محقق، جلال الدین، ج 2، ص 609، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
مردى نزد امام صادق(علیه السلام ) شکایت کرد که اهل آسمان به خانوادهاش آزار میرسانند. امام فرمود: بلندى سقف خانهات چه مقدار است؟ گفت: ده زراع. امام فرموند: دور تا دور خانه را در ارتفاع هشت ذراع آیة الکرسى بنویس؛ زیرا هر خانه که بلندیش از هشت ذراع بیشتر باشد، جن وارد آن میشود ودرآن زندگی میکند. همان،ص 609- 610
بام ساختمان :
مستحب است لبه پشت بام هم سطح با آن نباشد و حداقل یک ذراع حائلی بلندتر داشته باشد. در روایتی رسول اکرم(صلی الله علیه وآله ) مسلمانان را از خوابیدن بر بامی که بدون دیوار است، نهی فرموده اند و افزوده اند هر کس بر بام بدون دیوار بخوابد از امان الهی خارج می شود. همچنین امام صادق(علیه السلام) فرموده اند: تنها خوابیدن بر بام مکروه بوده و خوابیدن بر روی بام بدون دیوار جایز نخواهد بود و این حکم برای زن و مرد مساوی است، پرسیدند اگر سه جانب آن دیوار باشد چگونه است؟ فرمودند کفایت نمی کند. حلیة المتقین، ص 232.
شاید دلیل این توصیه ها ، جلوگیری از حوادث ناگوار چون سقوط از پشت بام و همچنین اصلاح روابط با همسایه ها و رعایت شئونات اخلاقی، و حفظ حیاء و عفت باشد.
وسعت و بزرگی خانه:
از مسایلی که دین درباره مسکن بر آن تأکید دارد وسعت خانه است. رسول اکرم(صلی الله علیه م آله) فرموده اند: سه چیز در این جهان مایه سعادت مرد مسلمان است. همسایه خوب، خانه وسیع و مرکب خوش رفتار است.
نهج الفصاحه، ص 261 ـ 260 ؛خصائل صدوق، ج 1، ص 179.
امیر المومنین (علیه السلام) نیز فرمودند : برای خانه شرافت و برکتی است، شرافت آن در وسیع بودن جلو حیات و منزل و صالح بودن خانواده است و اما برکت آن در برتری نشیمن گاه، وسعت، صحن و حیات و نیکو بودن همسایه هایش نهفته است.
بحارالانوار، علّامه مجلسی، ج 76، ص 148.
امام صادق(ع) می فرماید: وسیع بودن منزل از سعادت مرد است و راحتی مؤمن در فراخی خانه اش می باشد.
مکارم الآثار، ص 24.
همانگونه که در دین افراد به زندگی در خانه های وسیع تشویق گردیده اند، زندگی در مساکن کوچک و تاریک نکوهش شده است.
پیامبر (صلی الله علیه و اله) یکی از سه چیزی را که سبب بدبختی آدمی می شود خانه محقری که جای کمی دارد دانسته اند. نهج الفصاحه، ص 254، حدیث 1254.
امام باقر و امام صادق(علیهما السلام ) نیز خانه های تنگ و کوچک را مذمت نموده اند.
خصال صدوق، ج 1، ص 122 ؛ کافی، ج 6، ص 526، حدیث ششم.
معمربن خالد می گوید: امام کاظم خانه ای خرید و به یکی از دوستانش که در خانه ای تنگ زندگی می کرد، فرمود: برو در آن خانه بنشین. وی عرض کرد: آخر این خانه پدرم را کفایت می کرد و با وجود کوچکی با آن می ساخت . امام در جوابش فرمود: شاید پدرت نادان بوده است آیا تو هم می خواهی مثل او باشی
کافی، ج 6، ص 525، روایت دوم.
امروزه با مشاهده زندگی آنان که در خانه های کوچک، تاریک و پرسر و صدا زندگی می کنند، می بینیم که ساکنین این خانه ها به لحاظ بهداشتی ، سلامتی بدن و روان مشکل دارند. و از هوای پاک، نور مناسب و آفتاب که تابش آن ضامن سلامتی است محروم هستند و از نظر وضع عمومی، دچار برخی بیماری ها و ناگواری ها می باشند.
بسیاری از اختلافات مردم در مجتمع های فشرده و لاله زنبوری ناشی از کمی فضا و ایجاد مزاحمت برای یکدیگر است زیرا آنان تصوّر می نمایند چون صاحب خانه هستند هرگونه بخواهند می توانند زندگی کنند. این روند هرگونه تفاهمی را از بین برده و آسایش دیگران را مختل می کند. سرو صدای بچه ها، عدم احساس مسؤولیت نسبت به خرابی ها، ترکیدگی لوله ها، چکه نمودن آب، عدم رعایت حقوق همسایگان و امثال آن ، مشکلاتی است که برای ساکنین این خانه های محقر پدید می آید.
تجمل گرایی و اصراف در ساخت بنا:
وسیع بودن خانه با روی آوردن به تجمل و رفاه فرق می کند و اسلام خانه ای را مورد توجّه و تشویق قرار داده که به حد نیاز و ضرورت برای خانواده تامین گردد.
روزى پیامبر خدا از گذرگاهى میگذشت، چشمانشان به قبه و بارگاهى افتاد. پرسید: این چیست؟ همراهان گفتند متعلق به یکى از انصار است، حضرت کمى توقف کرد تا صاحب آن خانه سر رسید و سلام کرد، پیامبررویش را از او برگرداند. مرد انصارى این مطلب را با دوستانش در میان گذاشت و گفت: به خدا سوگند گمان میکنم که پیامبر خدا نسبت به من دلگیر است و نمیدانم درباره من چه اتفاقى افتاده و من چه اشتباهی کردهام؟! آنان گفتند: پیامبرصلی الله علیه و آله ساختمان مجلل شما را دید و ناراحت شد. مرد انصارى رفت و آن قبه و بارگاه را با خاک یکسان کرد، روزی دیگر پیامبر از آن مکان عبور می کرد و آن ساختمان را ندید و فرمود: ساختمانی که اینجا بود چه شد؟ جریان را عرض کردند و ایشان فرمود: هر بنایى در روز قیامت دامنگیر صاحبش خواهد شد، مگر آن مقدار که انسان از آن ناگزیر است. (فقط به مقدار ضروری مساحت داشته باشد و متناسب با تعداد ساکنین خانه باشد)
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 310، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
نگاه به خانه ی دیگران:
اشراف بر زندگی دیگران و گشودن روزنه و پنجره به خانه ها در معماری اسلامی روا نیست و تجاوز به حقوق دیگران محسوب می شود قرآن مسلمانان را از تجسّس در امر یکدیگر منع نموده است و این موضوع درباره خانه ها نیز صادق است.
ارزش چشم در قوانین قضایی و حقوقی با جان آدمی برابر است تا آنجا که اگر فردی دو چشم دیگری را نابینا نماید دیه کامل یک انسان بر عهده اش می باشد و باید آن را بپردازد ولی امام صادق(علیه السلام) فرموده اند هر کسی بدون اجازه به خانه ای نگاه کند در چنین حال اگر چشمش را معیوب سازند دیه ای بر آنان نیست.
وسایل الشیعه، ج 14، ص 50.
از حضرت امام حسن عسکری(علیه السلام ) روایت شده است: به خاتم رسولان حضرت محمد(صلی الله علیه و اله) وحی گردید فردی به خانه همسایه خویش می نگرد و از دیدن زن نامحرم مضایقه ندارد آن حضرت بر آشفت و فرمود: او را به نزد من آورید. کسی عرض کرد از پیروان شماست و به رسالت آن جناب و امامت حضرت علی(علیه السلام ) اعتقاد دارد و از دشمنان اهل بیت بیزاری می جوید، رسول اکرم فرمود: مگوئید از متابعان ماست دروغ می گوید، آگاه باشید مطیع ما کسی است که در اعمال و رفتار پیرومان باشد و این گونه عمل نکرده است.
تنبیه الخواطر(مجموعه ورّام)، ج 2، ص 204.
لقمان به فرزندش می گوید: فرزندم خدمت چهار هزار پیامبر رفته و از هر کدام کلمه ای آموختم و از میان آن کلمات هشت کلمه برگزیدم که یکی از آنها این است: چون در خانه دیگری بودی چشم خود را حفظ کن.
چهل حدیث، محمد اسماعیل ملّایی، ص 50 به نقل از سفینة البحار.
در پایان قابل ذکر است که، امروزه با توجه به افزایش جمعیت و کمبود زمین برای ساخت و ساز، گاه ضرورت اقتضاء میکند که از آپارتمان های چند طبقه استفاده شود. با این وجود در همین ساختمان ها نیز بهتر آن است در حد امکان خانه ها به گونهای ساخته شود :
- رعایت حقوق همسایه ها مد نظر سازنده باشد به گونه ای که موجب اذیت و آزار دیگران نشود.
- ارتفاع سقف های محل سکونت بیش از 4 متر نشود.
- در بام ها حریم و جان پناهی ساخته شود.
- خانه ها نور خوب و وسعت کافی داشته باشند.
- از تجمل گرایی و اصراف در ساخت بنا ها پرهیز شود.
- پنجره ساختمان بر حریم خصوصی دیگران اشراف نداشته باشد.